VAT (Podatek od towarów i usług)

Co to jest VAT? 

Value Added Tax to inaczej podatek od towarów i usług (PTU), rzadziej nazywany podatkiem od wartości dodanej. Danina ta polega w praktyce na opodatkowaniu konsumpcji towarów i usług – sam podatek powstaje w momencie dokonania zakupu, natomiast jego rozliczanie dotyka obu stron transakcji, zarówno sprzedawcy, jak i nabywcy.

Rozpatrzmy to na dwóch przykładach:

1. Firma A zamówiła w firmie B usługi o wartości netto 10 000 zł. Po ich wykonaniu firma B wystawiła fakturę, na której obok kwoty netto pojawił się podatek VAT w skali 23% (2 300 zł). Kwota netto stała się podstawą opodatkowania w VAT.

Zamawiający wypłacił kwotę brutto, czyli wynagrodzenie netto wraz z podatkiem VAT na rachunek firmy B. Zobowiązanie podatkowe w VAT powstało w momencie wykonania usługi, a faktura dokumentuje tę transakcję, będąc dla obu jej stron podstawą do rozliczeń księgowych oraz przygotowania raportów dla fiskusa: deklaracji VAT i Jednolitego Pliku Kontrolnego (JPK). Innymi słowy praca wykonana przez firmę B nie tylko wygenerowała wynagrodzenie dla tej firmy, ale także przyniosła daninę należną państwu. Daninę tę zapłacił kupujący (firma A), przekazując ją sprzedającemu, który na mocy ustawy o VAT jest zobowiązany do odprowadzenia jej do urzędu skarbowego. VAT, który powstał przy okazji wykonania tej usługi, po stronie sprzedającego nazywa się podatkiem należnym (należnym państwu), natomiast po stronie kupującego ta sama kwota nazywa się podatkiem naliczonym.

 

Drugi przykład pomaga zrozumieć, dlaczego VAT nazywa się podatkiem od wartości dodanej.

2. Firma A kupiła od firmy B za kwotę netto 10 000 zł surowce niezbędne do produkcji. Sprzedawca udokumentował transakcję fakturą na kwotę brutto 12 300 zł (10 000 zł netto + 2 300 zł VAT). Dostawa surowców z firmy B do firmy A spowodowała powstanie zobowiązania podatkowego w VAT. W wyniku rozliczeń firma A wypłaciła kwotę brutto dostawcy, a ten przekazał państwu 2 300 zł podatku należnego. Mając już surowce, firma A rozpoczyna produkcję, która wymaga jeszcze innych zakupów towarów i usług o łącznej kwocie 2 000 zł netto + 23% VAT (460 zł VAT). Do wyprodukowania wyrobu końcowego firma A poniosła więc łącznie koszty w wysokości 12 000 zł netto, a także wypłaciła swoim dostawcom łącznie 2 760 zł VAT. W firmie A ten wypłacony VAT nazywa się podatkiem naliczonym. Po zakończeniu produkcji firma A sprzedaje swoje wyroby za łączną kwotę 20 000 zł netto. Sprzedaż dokumentuje fakturami sprzedaży, na których obok kwot netto jest doliczony VAT w skali 23%. Klienci firmy A łącznie wypłacają jej 24 600 zł (20 000 zł + 4 600 zł VAT). Te otrzymane od swoich kontrahentów 4 600 zł VAT firma A nazywa podatkiem należnym. Czy cały ten podatek firma A powinna przekazać do urzędu skarbowego? Nie, ponieważ wcześniej wypłaciła już daninę, kupując surowce i pokrywając inne koszty produkcji. W praktyce firma A musi odprowadzić do fiskusa jedynie VAT od wytworzonej wartości dodanej. Jak ją wyliczyć? Jest to różnica miedzy przychodem netto ze sprzedaży a całkowitym kosztem netto. W tym przykładzie jest to kwota 8 000 zł. Z faktur sprzedaży firmy A wynika, że jest ona winna fiskusowi VAT w kwocie 4 600 zł, jednak wcześniej firma A już przekazała VAT swoim dostawcom (2 760 zł), którzy dalej przekazali ten podatek do urzędów skarbowych. Dlatego od kwoty 4 600 podatku należnego firma A może odliczyć podatek naliczony (2 760), co daje wynik 1 840 zł. Dokładnie jest to 23% od 8 000, czyli od wartości dodanej uzyskanej przez firmę A.

Wszystkie operacje zmierzające do wyprodukowania przez firmę A wyrobów i ich sprzedania poza przychodami po stronie wszystkich firm uczestniczących w procesie wygenerowały podatek dla państwa. Ile łącznie zarobiło państwo? 4 600 zł, z czego 2 760 zł zapłaciła firma A, a resztę opłacili jej odbiorcy, kupując od niej wyprodukowane wyroby. Wartość dodana w całym tym procesie wyniosła 20 000 zł, z czego 10 000 wytworzył dostawca surowców (firma B), 2 000 zł inni dostawcy niezbędni do realizacji produkcji, a 8 000 zł firma A.

Jak widać z powyższego przykładu, podatek VAT jest przeniesiony na konsumentów (odbiorców), choć za odprowadzenie podatku do urzędów odpowiadają sprzedawcy. Zauważmy, że jako konsumenci otrzymujemy w sklepach paragony, na których widnieje informacja o wartości PTU. Konsumenci wytworzonych towarów i usług są ostatnim ogniwem, które zasila budżet państwa podatkiem VAT, nawet jeśli wyprodukowanie danego wyrobu wymaga długich i skomplikowanych łańcuchów dostaw, w których po drodze kontrahenci również opłacają ten podatek.

Jakie stawki VAT obowiązują w Polsce? 

Zasady naliczania i rozliczania VAT reguluje chyba najczęściej nowelizowana w Polsce ustawa o podatku od towarów i usług. Ustawa ta definiuje tzw. matrycę stawek VAT, która przyporządkowuje poszczególnym kategoriom produktów i usług określone stawki podatku. O ile bowiem w Polsce obowiązuje stawka podstawowa na poziomie 23%, niektóre produkty i usługi objęte są opodatkowaniem w skali 8%, 5% lub są z podatku zwolnione. W 2019 r. dokonano nowelizacji matrycy, zmierzając do ujednolicenia i uproszczenia zasad stosowania stawek. Część przepisów obowiązuje od 1 listopada 2019 r., natomiast większość wchodzi w życie od kwietnia 2020 r.

Czy każdy przedsiębiorca rozlicza VAT?

Zgodnie z ustawą o VAT przedsiębiorca nie musi być tzw. czynnym podatnikiem VAT, jeśli jego roczne obroty nie przekraczają 200 tys. zł. Wyjątkiem od tej zasady są działalności wymienione w art. 113 ust. 13 ustawy.

Podatnik rozliczający VAT zobowiązany jest składać comiesięczne deklaracje VAT-7 (lub cokwartalne VAT-7K w przypadku rozliczeń kwartalnych), oraz comiesięczne raporty w postaci JPK_VAT, które należy generować i przesyłać niezależnie od tego, czy podatek rozliczany jest w trybie miesięcznym czy kwartalnym. Obie formy raportów należy złożyć za okres rozliczeniowy do 25. dnia miesiąca następującego po okresie rozliczeniowym (miesiącu lub kwartale). VAT należny podatnik zobowiązany jest odprowadzić również do 25. dnia miesiąca następującego po okresie rozliczeniowym.

VAT a gospodarka i finanse publiczne

Skala oraz dynamika wpływów z VAT są skorelowane ze skalą i dynamiką rozwoju gospodarki. W okresie wzrostu gospodarczego wpływy budżetowe z tytułu VAT rosną, natomiast podczas recesji – maleją. Należy jednak zaznaczyć, że w związku z tym, że podatek odnosi się do poziomu konsumpcji, uznawany jest za dość stabilny i zarazem równoważący wpływy budżetu państwa.

Ze względu na możliwość odliczania podatku VAT i dochodzenia jego zwrotu (gdy kwota podatku naliczonego przekracza podatek należny), dochodzi tu do licznych wyłudzeń na dużą skalę, przez co budżet państwa traci miliardy złotych. Zjawisko to nazwane jest luką podatkową. Od kilku lat rząd Polski wdraża szereg narzędzi i nowelizacji prawnych mających na celu uszczelnienie luki – wdrożono m.in. mechanizm odwrotnego obciążenia, split payment, raportowanie w standardzie JPK, konieczność składania deklaracji podatkowych wyłącznie w formie elektronicznej czy elektroniczne systemy controllingu wykorzystywane przez administrację skarbową. Wysiłki te, choć dla przedsiębiorców najczęściej oznaczają konieczność ponoszenia kosztów, dokonania zmian w procesach księgowych i dostosowywania oprogramowania biznesowego, systematycznie przynoszą pozytywne rezultaty. Według Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych tylko w ciągu roku udało się zmniejszyć lukę podatkową VAT o ponad połowę – z 14,7% do 7,2%. W ciągu dwóch lat nominalnie zmalała ona z blisko 37 mld zł do 13,8 mld zł.

Ciekawostki VAT:

VAT jest stosunkowo młodą formą opodatkowania obywateli i przedsiębiorców. Na świecie po raz pierwszy podatek od towarów i usług wprowadzono we Francji w 1954 r. W Polsce nastąpiło to znacznie później, bo dopiero po transformacji ustrojowej i przed denominacją złotego – w 1993 r.

Podatek od towarów i usług jest najważniejszym źródłem finansowania wydatków państwa. Rada Ministrów przyjmując budżet na 2019 r. planowała wydatki roczne w wysokości 387,7 mld zł, z czego aż 179,6 mld zł (czyli 46%) miało pochodzić z VAT. Podobna proporcja udziału VAT w ogóle przychodów państwa (47%) utrzymana jest w budżecie zaplanowanym na 2020 r.VAT