Od lipca 2018 r. administracja skarbowa posiada w swoim arsenale potężną broń – system do analizowania przepływów pieniężnych pomiędzy podmiotami, który wychwytuje anomalie i podejrzane transakcje. STIR, określany w mediach czasami „atomową bronią skarbówki”, daje urzędnikom możliwość zablokowania podejrzanych kont firmowych. Czy przedsiębiorcy mają się czego bać?

STIR to System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej, który wykorzystuje niejawne algorytmy do analizy danych pochodzących m.in. z JPK_VAT, CEIDG, KRS oraz danych o zakładanych rachunkach bankowych. Te ostatnie informacje system otrzymuje na bieżąco od banków oraz SKOK-ów. W założeniu STIR ma podnieść efektywność w wychwytywaniu przestępstw podatkowych i gospodarczych, przeciwdziałać wyłudzeniom podatkowym i domykać lukę podatkową.

Jak działa STIR?

Przynajmniej raz dziennie system automatycznie ustala wskaźnik ryzyka dla podmiotu kwalifikowanego (osoby fizycznej będącej przedsiębiorcą lub prowadzącej działalność zarobkową na własny rachunek, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną). W kolejnym kroku informacje o konkretnych podatnikach o podwyższonym wskaźniku ryzyka trafiają do szefa Krajowej Administracji Skarbowej, a także banków i SKOK-ów prowadzących rachunki dla wytypowanych podmiotów. Co ważne, takiej informacji nie otrzymuje właściciel konta bankowego. Powyższe operacje oraz ewentualne sankcje nie dotyczą mikroprzedsiębiorców, którzy do prowadzenia transakcji firmowych używają wyłącznie rachunków osobistych.

Czy przedsiębiorcy mają się czego bać?

Organy skarbowe mają możliwość blokowania kont firmowych na 72 godziny z opcją przedłużenia blokady nawet do trzech miesięcy. Resort finansów jednak uspokaja, wskazując, że o tego typu sankcjach nie decyduje sam system. Dane ze STIR oceniane są przez urzędników również w kontekście innych dostępnych informacji, szczególnie pochodzących z JPK. Jeśli urzędnicy dostrzegą podejrzane działania podmiotu, mogą wszcząć kontrolę skarbową lub zablokować rachunek firmy. Przedłużenie blokady konta ponad trzy doby przewidziane jest dla przypadków, w których pojawią się uzasadnione obawy, że podmiot nie wykona zobowiązania podatkowego, którego wartość przekracza 10 tys. euro. W takiej sytuacji podmiotowi przysługuje możliwość złożenia zażalenia.

Jak wyglądają statystyki związane ze STIR?

STIR do końca ubiegłego roku monitorował około 11,5 mln rachunków należących do podmiotów kwalifikowanych. Według danych z października ubiegłego roku, czyli z okresu pierwszego kwartału działania STIR, zablokowano jedynie 20 rachunków bankowych, z czego 17 na czas dłuższy niż 72 godziny. Jednak w całym drugim półroczu 2018 r. system wskazał już 28,5 tysiąca podmiotów podwyższonego ryzyka. Z liczby tej łącznie od początku funkcjonowania do 7 marca br. zablokowano 94 konta bankowe należące do 35 podmiotów. Można zatem uznać, że sankcje w postaci blokady środków na rachunkach są stosowane dość rzadko. STIR wykorzystuje zaawansowane technologie informatyczne. System jest m.in. oparty na uczeniu maszynowym, co oznacza, że w miarę działania i pozyskiwania większej ilości danych jego skuteczność będzie systematycznie wzrastać.

Z jednej strony niektórzy eksperci są zdania, że STIR jest „armatą wymierzoną we wróbla”, skoro przy zaangażowaniu wysokich technologii skala interwencji jest jak na razie tak niewielka. Z drugiej jednak strony raporty i analizy makroekonomiczne wskazują, że liczba i skala oszustw podatkowych w ostatnim roku zmniejszyła się, co oznacza, że metody uszczelnienia systemu podatkowego przynoszą pożądane rezultaty. STIR jest jednym z narzędzi, które się do tego przyczynia. Zdaniem Ministerstwa Finansów samo istnienie systemu ma istotne znaczenie prewencyjne i zniechęca grupy przestępcze do dokonywania wyłudzeń skarbowych.

Sądy po stronie fiskusa

Obawy przedsiębiorców może jednak budzić wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (sygnatura akt: III SA/Wa 2057/18), który poparł fiskusa w sporze o przedłużenie blokady konta firmowego na trzy miesiące. Przedsiębiorca, którego rachunek został zablokowany, odwołał się do WSA, zarzucając urzędnikom, że działali opierając się na subiektywnych przekonaniach bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, w którym pokrzywdzony mógłby mieć czynny udział. Przedsiębiorca jednocześnie wskazywał, że nieuzasadnione przedłużenie blokady rachunku narusza konstytucję.

Sąd uznał jednak, że przedłużenie blokady rachunku nie wymaga prowadzenia postępowania dowodowego. Wystarczającą przesłanką do podjęcia takiej sankcji wobec przedsiębiorcy jest analiza przepływów pieniężnych. Jeśli budzi ona podejrzenie o wykorzystywanie rachunku bankowego do wyłudzania podatku lub niewykonania zobowiązań na kwotę przekraczającą 10 tys. euro, blokada rachunku na okres dłuższy niż 72 godziny jest uzasadniona. Przedsiębiorców najbardziej może niepokoić opinia sądu, która wskazuje, że katalog okoliczności mogących wpłynąć na decyzję o przedłużeniu blokady konta nie jest zamknięty i dla każdego z przypadków mogą pojawić się nowe uzasadnienia. Jest to ogólne stanowisko wymiaru sprawiedliwości, co potencjalnie może zagrażać zwykłym przedsiębiorcom, którzy mimo zaawansowanych algorytmów STIR mogą zostać niesłusznie wskazani przez system jako podmioty podwyższonego ryzyka. Blokada konta firmowego na okres trzech miesięcy może doprowadzić nawet do upadku firmy. Ostatecznie po raz kolejny przedsiębiorcy muszą liczyć na rzetelność, dobrą wolę i należytą staranność urzędników oraz nienadużywanie przez nich posiadanych uprawnień.