Uszczelnianie systemu podatkowego

Co to jest uszczelnianie systemu podatkowego?

Uszczelnianie systemu podatkowego to ogół działań rządu i ustawodawcy zmierzających do zwiększenia wpływów budżetowych z tytułu podatków płaconych przez przedsiębiorców, bez podnoszenia stawek podatkowych. Do działań tych zaliczyć należy nie tylko wdrażanie nowych przepisów czy realizację postanowień wynikających z prawa UE – uszczelnianie systemu to również zmiana sposobu działania administracji skarbowej w danym państwie, jak też stosowanie nowych rozwiązań teleinformatycznych dla lepszej kontroli podatników i przepływów finansowych między podmiotami.

Dlaczego uszczelnianie systemu podatkowego jest ważne?

Jest to zagadnienie, nad którym intensywnie pracują ustawodawcy w większości krajów UE. Dlaczego? Ponieważ budżety poszczególnych państw rokrocznie tracą wiele miliardów euro z tytułu nadużyć bądź różnego rodzaju nieprawidłowości w zakresie rozliczania podatków przez przedsiębiorców. W Polsce jeszcze przed dekadą skala uszczupleń budżetowych z powodu ułomnego systemu podatkowego była naprawdę ogromna, gdyż sięgała 4% PKB, czyli około 50 mld złotych. W tamtym czasie była to połowa rocznych nakładów państwa na całą służbę zdrowia – tyle środków trafiało do kieszeni nieuczciwych przedsiębiorców zamiast do skarbu państwa. Co więcej, od 2009 r., pomimo systematycznego wzrostu PKB Polski, dochody budżetowe z tytułu najważniejszych podatków co roku systematycznie malały.

Powodem uszczupleń wpływów do skarbu państwa są z jednej strony zorganizowane grupy przestępcze, niekiedy o zasięgu międzynarodowym, zajmujące się wyłudzaniem podatku VAT na dużą skalę – zjawisko to najczęściej związane jest z tzw. karuzelowym modelem obiegu faktur niemających rzeczywistego pokrycia w dostawach towarów lub świadczonych usługach. Wymiana faktur odbywa się pomiędzy licznymi fikcyjnymi podmiotami, powołanymi najczęściej wyłącznie do celów przestępczych – dla uzyskania prawa do zwrotu rzekomo nadpłaconego podatku. Uzyskane w ten sposób środki są następnie „prane”, czyli wpuszczane do obiegu gospodarczego w postaci różnego rodzaju inwestycji np. w rzeczywiście działające, legalne przedsięwzięcia biznesowe. Z drugiej strony uszczupleń wpływów budżetowych dokonują przedsiębiorcy, którzy unikają opodatkowania poprzez działania realizowane na granicy prawa, poza nim lub w tej przestrzeni prawnej, gdzie interpretacje są niejasne lub sprzeczne. Uszczuplenia mogą wynikać także z drobniejszych nadużyć polegających na dokonywaniu odliczeń z tytułu wydatków, co do których przedsiębiorca nie ma właściwych uprawnień.

Uszczelnianie powoduje zmianę warunków prowadzenia działalności

W ostatnich latach w celu uszczelnienia systemu podatkowego rząd wprowadził szereg zmian w przepisach i w sposobie działania administracji państwowej. Samo hasło uszczelnienia systemu w pewnej mierze zostało upolitycznione, choćby poprzez to, że dyskusja o skuteczności działań na tym polu jest jednym z argumentów w dyskursie na polskiej scenie politycznej. Ważniejsze jednak wydaje się to, co działania rządu zmieniły z punktu widzenia przedsiębiorców. Najistotniejsze konsekwencje prac nad uszczelnianiem systemu to:

• konieczność przystosowania działalności do nowych przepisów, co najczęściej wiąże się z ponoszeniem dodatkowych kosztów lub inwestycjami, np. w szkolenia czy odpowiednie oprogramowanie;
• konieczność działania w bardziej restrykcyjnych warunkach prawnych (większe kary, więcej obowiązków raportowych, więcej biurokracji, mniej swobody w prowadzeniu działalności gospodarczej itp.).

Co się zmieniło?

Do najważniejszych zmian i nowości wynikających z kilkuletnich prac nad uszczelnianiem systemu podatkowego należy zaliczyć:

• wprowadzenie obowiązkowego, comiesięcznego raportowania w formie Jednolitego Pliku Kontrolnego (JPK) w podatku VAT, jak również wdrożenie innych form JPK (tzw. struktur logicznych) okazywanych na żądanie fiskusa w celu raportowania z prowadzonej działalności;
• digitalizacja deklaracji VAT (wyeliminowanie z obiegu formy papierowej);
• powołanie Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) oraz Systemu Teleinformatycznego Izby Rozliczeniowej (STIR), dzięki czemu możliwe było wdrożenie zaawansowanych i automatycznych mechanizmów kontroli operacji finansowych dokonywanych przez podatników, a także szybkie wychwytywanie przestępstw podatkowych czy niezgodności w rozliczeniach podatków. Dzięki systemom informatycznym organy skarbowe zyskały narzędzia do typowania przedsiębiorców do kontroli na podstawie szacunków ryzyka – STIR na bieżąco analizuje dane z przepływów finansowych na rachunkach bankowych przedsiębiorstw na podstawie informacji udostępnianych przez instytucje finansowe;
• zaostrzenie sankcji oraz kar za wykroczenia skarbowe, szczególnie w odniesieniu do operacji zmierzających do wyłudzeń i oszustw podatkowych;
• wdrożenie mechanizmu odwrotnego obciążenia VAT, a następnie modelu podzielonej płatności (split payment) w transakcjach B2B, który ostatecznie zastąpił mechanizm odwrotnego obciążenia;
• wdrożenie Klauzuli Przeciw Unikaniu Opodatkowania;
• wdrożenie limitu 15 tys. zł dla transakcji regulowanych w gotówce, powyżej którego nie jest możliwe zaliczenie wydatku do kosztów uzyskania przychodów;
• wdrożenie białej listy podatników VAT w celu dokonywania weryfikacji kontrahenta i jego bankowego rachunku rozliczeniowego w dniu transakcji;
• usuwanie przez administrację skarbową z rejestru podatników czynnych VAT firm, które nie wykazywały aktywności lub uczestniczyły w przestępstwach podatkowych.

Powyższe działania przynoszą realny skutek i rzeczywiste wpływy do budżetu. Tylko w latach 2013–2017 luka w VAT zmniejszyła się o 13 punktów procentowych, a w kolejnych dwóch latach o dalsze 6 punktów – obecnie wynosi ona 9,5%. Jeszcze przed dwoma laty budżet Polski w samym podatku VAT tracił 24,5 mld zł. Obecnie, po uszczelnieniu systemu, jest to już „tylko” około 15 mld strat rocznie.